Qəsr əl-Fərid : Səhrada qayalıq üstündə tənha qəsr
Səudiyyə Ərəbistanının şimalında sonsuzluğa doğru uzanan qızılı rəngli səhralıq. Hara baxırsansa, gözün yalnız qum görür. Və…. Qəfil əzəmətli bir qaya peyda olur. . Qayanın üstündə dayanan qala divarları insanı ani olaraq, qədim dövrlərə aparır. Fasadı hamar xəttli, kənarları düzbucaqlıdır. Bu xətlər və düzbucaqlar, kobud və kələ-kötür daşlarla birləşərək, kəskin şəkildə təzad yaradır. Bu da ona diqqət edən hər kəsi təəccübləndirməyə bilmir.. Baxanları ilk olaraq, eyni bir sual düşündürür: Görəsən bunu kim inşa edib? Nə üçün? Bu insan əməyi ola bilməz! Bəlkə də İlahi bir qüvvə bunu səhralığda hansısa bir missiya üçün yaradıb?! Görəsən, səhralığa üz tutmuş qədim sivilizasiyanın bu qalığı hansı dövrə aiddir?
Bu abidə Əl-Fərid qəsri adı ilə məşhurdur. Bizim eranın 1-ci əsrində islama qədərki Nəbati səltənəti dövründə inşa edilib.
Mədain-Saleh (bura həm də Əl-Hicr və ya Heqra da adlanır) arxeoloji kompleksinin ərazisindədir. Burada yüzə yaxın buna bənzər abidələr mövcuddur. (P.S. Fikrimizcə, Xaqani Şirvaninin məşhur “Mədain xərabələri” qəsidəsi bura ilə bağlıdır.)
Əgər qəsr sizə qayalıqdakı Petra şəhərini ( müasir İordaniya) xatırladırsa, deməli yanılmırsınız. Petra şəhəri Nəbati şahlığının paytaxtı olub. Mədain-Saleh isə, Nəbatinin ikinci böyük şəhəri olub. Bura həm də ticarət şəhəri kimi məşhur olub.
Əslində isə, Əl-Fərid nə qala, nə də qəsrdir. Türbədir. Türbənin tikinti işləri o zamandan natamam qalıb. Bu da, nəbatilərin öz şəhərləri üçün ucaltdıqları möhtəşəm daş abidələrin xarakter xüsusiyyətlərini bilməyimizə imkan yaradır.
Adətən, nəbatilər xammal kimi, qum daşlarından istifadə edərdilər. Konctruksiya üçün lazım olan daşları aşağıdan yuxarıya doğru yonaraq, istədikləri nəticəyə nail olurdular. Onların memarlığında Qədim Misir, Qədim Yunanıstan və Assuriya memarlığının izlərinə rast gəlmək mümkündür.
Türbənin sahəsinin böyüklüyü, orada dəfn olunan şəxsin sosial statusundan xəbər verir. Əl-Fərid türbəsi, keçmiş Nəbati şahlığının ərazisində olan 131 türbədən ən böyüyüdür.
1900 yaşı olmasına baxmayaraq, Əl-Fərid türbəsi indiyədək əla vəziyyətdə qalıb. Bunu türbənin yerləşdiyi ərazinin quru iqlimi ilə əlaqələndirirlər. “Kasr al-Farid” dilimizə “Tənha qəsr” kimi tərcümə olunsa da, türbə qətiyyən tənha deyil. Hər gün Əl-Fərid türbəsi xarici ölkələrdən turist axını ilə dolur. Özü də daxil olmaqla, dünyanın bu kimi abidələri, UNESCO-nun Dünya İrsi siyahısında yer alıb. (Səudiyyə Ərəbistanının iki abidəsi, o cümlədən əl-Fərid türbəsi,i bu siyahıda ön yerdədir.) Əl-Fərid türbəsindən sonra, Səudiyyə Ərəbistanının ilk paytaxtı olmuş Əd-Dirriya həmin siyahıda ikinci yerdədir.
mediazona.az