Tehran görüşü nə ilə yadda qalacaq?
Rusiya-Ukrayna müharibəsi fonunda həm dünyada, həm də regionda maraqlı proseslər cərəyan edir. Bir tərəfdə dünyanın bir sıra supergücləri Moskva-Kiyev hərbi qarşıdurmasından öz maraqları üçün istifadə etməyə çalışdığı halda, digər tərəfdən məhz bu müharibə səbəbindən yüz minlərlə, milyonlarla insan aclıqdan əziyyət çəkir, yaxud onlar kimi daha milyonlarla insanı aclıq təhlükəsi gözləyir. Başlıca səbəb isə müharibə ilə yanaşı, bu müharibədən irəli gələn humanitar fəlakət, dünyanın iki ən böyük taxıl ixracatçısı olan sözügedən iki dövlətin beynəılxalq aləmə taxıl sata bilməməsidir. Bir sıra ölkələr, xüsusilə Türkiyə Cümhuriyyəti isə Ukrayna-Rusiya müharibəsinin sona çatmasına nail olmaqla yanaşı, həm də dünyanı humanitar fıəlakətdən xilas etmək istəyir. Bu istiqamətdə qardaş ölkənin prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın ötən 6 aya yaxın müddətdə irəli sürdüyü təşəbbüsləri xüsusi qeyd etmək lazımdır. Düzdür, hələlik Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın fonunda rəsmi Ankaranın təşəbbüslər real bir nəticənin əldə edilməsinı yardımçı olmasa da, buna ümidlər də az deyil. Hər halda yaxın günlərdə gözlənilən Rəcəb Tayyib Ərdoğan-Vladimir Putin görüşü belə deməyə əsas verir. Kütləvi informasiya vasitələrinin yaydığı məlumatlardan aydın olur ki, Rusiya və Türkiyə liderləri cənub qonşumuz İranda bir araya gələcəklər. Beynəlxalq Münasibətlər və Diplomatiya Araşdırmaları Mərkəzinin eksperti Kənan Novruzov sözügedən görüş barədə danışarkən bildirib ki, iyulun 19-da Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan və Rusiya Dövlət başçısı Vladimir Putin İrana səfər edəcəklər. Onun sözlərinə görə, səfər çərçivəsində liderlərin iranlı həmkarları İbrahim Rəisi ilə birlikdə üçtərəfli görüş keçirmələri ilə yanaşı, eyni zamanda ikitərəfli müzakirələr gözlənilir: “Bu, Rusiya ilə Ukrayna arasında müharibə başlayandan bəri Ərdoğanla Putinin ilk görüşü olacaq. Dövlət başçılarının bu görüşü kifayət qədər ciddi səciyyə daşıyır. Çünki müzakirə olunacaq xeyli məsələ var. Bunlardan birincisi Cənubi Qafqazdakı durumdur. İrəvanla Bakı və Ankara arasında münasibətlərin normallaşması nə qədər Moskvanın ürəyincədir? Yəqin ki, görüşdə bu məsələyə aydınlıq gələcək, Putin öz fikirlərini bölüşəcək.
Ermənistanla Türkiyə arasında diplomatik münasibətlərin bərpasının Rusiyanın maraqlarına cavab verdiyini düşünmürəm. Ən azından bu, Kremli sevindirmir. Amma gerçəklik budur ki, Moksvanın regiondakı təsir gücü azalıb və İrəvan Ankara ilə münasibətləri normallaşdırmaqda, beləliklə, özünə yeni “çətir” yaratmaqda maraqlıdır. Liderlərin bu məsələ ilə bağlı öz mövqelərini ortaya qoyacaqları gözləniləndir”.
Mərkəz rəsmisi hesab edir ki, görüşdə davam edən savaş barədə də danışılacaq: “Türkiyə indi Rusiyaya qarşı mövqe tutmayan nadir dövlətlərdendir. Ərdoğan dəfələrlə deyib ki, Ankara tərəfsizdir. Bu, indiki halda Moskva üçün ciddi dividentdir. Doğrudur, Türkiyə ilə Rusiyanın müəyyən əlaqələri var. İki ölkə bir sıra ərazilərdə, o cümlədən Cənubi Qafqazda bəzən “paslaşırlar”. Bundan başqa, Ərdoğanla Putinin şəxsi münasibətləri də kifayət qədər yaxşıdır. Lakin bütün bunlar o demək deyil ki, Putin Ərdoğanın neytral davranışını jest kimi dəyərləndirməməli və bunu qiymətləndirməməlidir. Əksinə, əgər Moskva Ankara ilə münasibətlərinin pisləşməsini istəmirsə, onun maraqlarının təmin olunmasına mane olmamalıdır.
Həmçinin liderlərin görüşündə İsveç və Finlandiyanın NATO-ya üzvlük məsələsi də müzakirə oluna bilər. Yəqin ki, prezidentlər “nə şişin, nə də kababın yanması” üçün fikir mübadiləsi aparacaqlar. Ola bilsin, İsveç və Finlandiyanın NATO-ya potensial üzvlüyünün tərəflər arasındakı münasibətlərə təsir etməməsi barədə razılıq əldə olunsun. Hər halda Rusiya və Türkiyə bir – birilərini itirmək istəməzlər. Qeyd etdiyimiz kimi, Ərdoğanla Putin həm də İran prezidenti İbrahim Rəisi ilə görüşəcəklər. Bu isə o deməkdir ki, regional proseslər, o cümlədən altılıq platforması məsələsi də gündəmdə olacaq”.
Onun sözlərinə görə, səfərə qədər Ərdoğanla Prezident İlham Əliyev arasında telefon danışığının baş tutması mümkündür: “Ərdoğan, Putin və Rəisi arasında keçiriləcək görüşlərin ciddi nəticələr, hətta razılıqlarla yadda qalacağına inanmaq olar”.
Məhəmməd