Yunus Oğuzun imza günü…
Nizami Cəfərov: “Yunus Oğuzun xoşbəxtliyi bir də ondan ibarətdir ki, o tarixi romanlarını müstəqil, milli Azərbaycan dövlətinin vətəndaşı kimi yazır”
Yunus Oğuz: “Mən tarixi təhrif edə bilmərəm”
Martın 2- də Yasamal rayonundakı Heydər Əliyev Mərkəzində Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında Bilik Fondunun “Mədəni maarifləndirmə” proqramı çərçivəsində keçirilən “İmzalı görüş” layihəsi üzrə “Olaylar” İnformasiya Agentliyi və “Olaylar” qəzetinin baş redaktoru, yazıçı – publisist Yunus Oğuzla gənclərin görüşü keçirilib.
Tədbiri giriş sözü ilə açan Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Bilik Fondunun aparıcı məsləhətçisi Ramilə Qurbanlı “Mədəni maarifləndirmə” proqramı çərçivəsində fondun gördüyü işlər haqqında iştirakçılara məlumat verdi. Ramilə Qurbanlı qeyd etdi ki, fondun bu cür layihələr həyata keçirməsində məqsəd yeniyetmələrin və gənclərin mütaliəyə marağını stimullaşdırmaqdı. Bilik Fondu “İmzalı görüş” layihəsi çərçivəsində dövrümüzün aparıcı ictimai-siyasi xadimləri, yazıçıları, tanınmış simaları ilə görüşlər təşkil edir.
Yunus Oğuz yaradıcılığı və şəxsiyyəti haqqında gənclərə ətraflı məlumat verən AMEA-nın müxbir üzvü, Atatürk Mərkəzinin rəhbəri, akademik Nizami Cəfərov bildirdi ki, biz əvvəllər Yunus Oğuzu publisist kimi tanıyırdıq: “Bundan əlavə, Yunus Oğuzu müstəqillik dövründən fəaliyyət göstərən və tanınan qəzetin və İnformasiya Agentliyinin rəhbəri kimi tanıyırıq. Amma sizin yaşınızdan əvvəl, təxminən siz yaşda Yunus Oğuz həm də bir ictimai -siyasi xadim kimi tanınırdı. Azərbaycanda Milli Azadlıq Hərəkatının öncüllərindən biri idi. Milli hərəkat öncülləri deyəndə bizim yaddaşımıza qarışıq, bəzən alovlu bir mühit gəlir. Çünki, 80 – ci illərin sonu 90 – cı illərin əvvəllərində çox mürəkkəb bir vəziyyətlə qarşı -qarşıya idik. Bu tək Azərbaycanda deyil, dünyada belə idi. Amma Yunus Oğuz o hərəkatda intellektual qola mənsub idi. Ona görə ki, çox yaxşı təhsil almışdı. Rusiyada Fəlsəfə fakültəsini bitirmişdi və o mühiti çox yaxşı bilirdi.
Yunus Oğuz gənc yaşlarında yaradıcılığa şair kimi başlayıb. Amma bu gün yazdığı mükəmməl tarixi romanlar sayəsində biz onu tarixi romanlar müəllifi kimi tanıyırıq. Fikrimcə, Yunus Oğuzun tarixi romanlar yazma səbəblərindən biri də odur ki, o dövrün ictimai-siyasi hadisələrinin içərisində oldu, öyrəndi, bu hadisələrin birbaşa iştirakçısı oldu, bizim tariximizi dərindən öyrəndi”.
Nizami Cəfərov bildirdi ki, tarixi iki cür öyrənirlər: akademik tarixçilik. Bəzən buna, hücrə tarixçiliyi, universitet tarixçiliyi də deyirlər. Burda daha çox akademizim, faktlar, sxemlər, modellər öyrədilir. Tarixə müdaxilə edilmir, mümkün qədər tarixi necə varsa, o cür təqdim edirlər. Bu tarixçilik tamam başqadı. Bir də var tarixi ədəbiyyatlardan, romanlardan dinamik şəkildə öyrənmək. Yunus Oğuzun tarixçiliyi çox dinamikdi. Yunus Oğuzun tarixi romanlarında və tarixi pyeslərində (“Attila”) və ümumiyyətlə yaradıcılığında tarixi xronologiya mövcuddur.
Məsələn, Əmir Teymura həsr olunmuş romanındaYunus Oğuz çalışır ki, Əmir Teymurun həm ümumən türk dünyasındakı tarixi rolunu dəyərləndirsin, həm də Azərbaycanla birgə əlaqələndirsin. Biz bu romanın Daşkənddə çox geniş bir miqyasda təqdimatını və müzakirəsini keçirdik. Təqdimatda Özbəkistanın ən məşhur tarixçiləri, ictimai xadimləri iştirak edirdilər. Özbəklər çox böyük iddia və həvəslə Əmir Teymurla fəxr edirlər. Onlar Əmir Teymuru türk dünyasına vermək istəmirlər. Yalnız özbək hesab edirlər. Amma Yunus Oğuz orda az qaldı ki, Əmir Teymurun azərbaycanlı olduğunu sübut eləsin. Müzakirələr zamanı çox mürəkkəb vəziyyət yaranmışdı. Amma Yunus Oğuz bunu bacardı. Amma daha sonra həmin əməkdaşlıq davam etdi”.
Yunus Oğuzun “Nadir şah” əsərini daha çox dəyərləndirən Nizami Cəfərov bildirdi ki, Nadir şah dövrü Azərbaycan tarixşünaslığında həmişə pərakəndəlik, ziddiyyətlər dövrü kimi təqdim olunur. Nadir şaha müsbət bir sərkərdə kimi baxılmayıb. Daha çox Səfəvilərdən sonra dağıdıcı, süni imperiya kimi söhbətləri olub. Amma Nadir şah əsaslandırır ki, bizim müasir Azərbaycan tarixinin yaratdığı etnik, siyasi, coğrafi mənzərənin əsaslarını birinci növbədə Səfəvilər dövləti oynayıbsa, ikinci möhtəşəm rolu ondan az olmayan Nadir şah oynayıb.
Bundan sonra Yunus Oğuz “Təhmasib şah” romanını yazdı. Bildiyimiz kimi, Səfəvilərin tarixi bir qayda olaraq Şah İsmayılla başlayıb, az qala ideoloji, mənəvi, siyasi tarixi Şah İsmayılla bitir. Bizdə belə bir təsəvvür var ki, Səfəvilər dövründə görülən bütün işləri Şah İsmayıl gördü. Ondan sonra Səfəvilər dövləti ancaq süquta getdi. I Şah Abbasın apardığı siyasət nəticəsində Səfəvilər dövləri İranlaşdı. Amma uzun bir dövrdə Səfəvilər dövlətinə rəhbərlik etmiş Təhmasib şah var. “Təhmasib şah” romanı həm bizim tariximiz və həm də ədəbiyyatımız üçün ciddi bir hadisə oldu. Yunus Oğuz bu romanla sübut elədi ki, Şah İsmayıl Xətaidən sonra -1524 -cü ildə hakimiyyətə gələn, 10 yaşında şah elan olunan, təxminən 15 yaşından sonra həqiqətən özünü Səfəvilər dövlətinin rəhbəri kimi aparan Şah Təhmasib 53 illik hakimiyyəti dövründə Səfəvilər dövlətinin qılınc çalan yox, məhz müdrik bir beyinlə, ağılla, diplomatiya ilə işləyən bir hökmdar oldu. Onun hakimiyyəti zamanı Azərbaycanın etnik, coğrafi, siyasi sərhədləri həll olundu. 1555 – ci ildə Amasiya sülh müqaviləsinə qədər Azərbaycan öz Səfəvilər genotipi ilə gələn o mənşəyinin əsaslarını çox möhkəm bir çəkildə bərpa elədi”.
Nizami Cəfərov Yunus Oğuzun son romanı “Ovçu” haqqında gənclərə məlumat verərək bildirdi ki, roman Aprel döyüşlərinə həsr olunub: “Yunus Oğuz Atabəylərdən də, Əmir Teymurdan da, Nadir şahdan, Aprel hadisələrindən yazanda da həm tarixçi kimi, həm də analitik kimi çıxış edir. Tariximizi təhlil edən müasir tarixçidi, peşəkar filosofdu. Son romanında bu özünü daha çox biruzə verdi”. Nizami Cəfərov qeyd etdi ki, “Ovçu” romanının özəlliyi ondadır ki, əsərdə ilk dəfə olaraq dövlət başçısının bədii obrazı yaradılıb, onun Aprel döyüşləri zamanı apardığı taktiki hərəkətlər ustalıqla verilib. Romanda təsvir edilən hadisələr- ermənilərin əvvəllər də Azərbaycana qarşı olan məkrli niyyəti, iyrənc siyasəti peşəkar yazıçı məharəti ilə işıqlandırılıb: “Yunus Oğuz Aprel döyüşlərini çox elastik halda XI -XXI əsrlərlə qarşılıqlı şəkildə əlaqələndirib. Burda həm tarixçi, həm yazıçı, həm də filosof kimi çıxış etmək asan deyil.
Bu gün Yunus Oğuz hər kəsə sübut etdi ki, o böyük tarixi roman ustasıdır. Yunus Oğuz öz yaradıcılığında Məmməd Səid Ordubadidən, Yusif Vəzir Çəmənzəminlidən, Mirzə İbrahimovdan gələn tarixi roman ənənələrini həm ümumiləşdirir, həm də onları yeni mərhələyə qaldırır. Yunus Oğuzun xoşbəxtliyi bir də ondan ibarətdir ki, o yazdığı tarixi romanları müstəqil, milli Azərbaycan dövlətinin vətəndaşı kimi yazır. Milli dövlətçilik şüuru Yunus Oğuzun əsərlərinə təzahür edir. Yunus Oğuz öz yaradıcılığında tariximizlə bu günümüz arasındakı bağları çox mükəmməl bir şəkildə bərpa edir”.
Sonda çıxış edən yazıçı Yunus Oğuz əvvəlcə martın 2-də Narkoloji Mərkəzdə baş verən yanğında həlak olan insanların ailələrinə və xalqımıza başsağlığı verdi. İki elmi kitabının ali məktəblərdə dərs vəsaiti kimi tədris olunduğunu vurğulayan Yunus Oğuz yaradıcılığa tarixi fəlsəfə ilə başladığını bildirdi. Bir çox tarixi hadisləri, faktları akademik dilə sığışdırmağın mümkün olmadığını qeyd etdi: “Məhz buna görə akademik dildən kənar yazdım. Buna iki səbəb var idi. Biri, akademik dildə tarixi tərif etməmək üçün, digəri də öz tariximizi yetişməkdə olan gənclərə öyrətmək üçün. Gənclərimizin tariximizi romanlarda oxumaları önəmlidi. Və vacib məsələdir ki, mən heç bir əsərimdə tarixi təhrif etməmişəm. Əlavə obrazlar yaradaraq nələrisə əlavə edə bilərəm. Amma tarixi faktları, tarixi ardıcıllığı, tarixi hadisələri heç vaxt təhrif etməmişəm. Mən tarixi roman yazanda 200-ə qədər tarixi mənbə oxuyuram. Azərbaycan Elmlər Akademiyası və Tarix İnstitutu kitablarım haqqında kifayət qədər məlumatlıdırlar. Və bu günə qədər heç bir tarixçi elmi simpoziumlarda, təhlillərdə qeyd etməyib ki, Yunus Oğuz hansısa əsərində tarixi təhrif edib. Mən tarixi təhrif edə bilmərəm. Tarixi sətirlərdə oxumağı bacarmaq lazımdı. “Əmir Teymur” əsərini yazanda bir tarixi mənbədə Əmir Teymurun 4 min ermənini qılıncdan keçirdiyi yazılmışdı, amma səbəb məlum deyildi. Mən Xocalı hadisələrini ora- XIV əsrə apardım, olduğu kimi əlavə etdim”.
Sonda Yunus Oğuz tələbələrin suallarını cavablandırdı.